Annick Vansevenant
voor De Zondvloed Boekhandel/ R &M
Editie oktober 2022
Wormmaan, Mariken Heitman, Atlas Contact, 2021*****
Twee eenlingen vormen een duo, ver weg van elkaar. De ene in Nederland en dan meer specifiek op een Waddeneiland. De ander, Ra, ergens in Indonesië en daar lange tijd terug startte net als de hoofdfiguur Elke, met een zoektocht naar wat kan groeien op een bepaalde plaats.
Technologie, hardnekkigheid in research al of niet avant la lettre, de combinatie van plaatsen en twee figuren die ietwat geïsoleerd staan of worden in hun samenleven. Relaties met mensen lijken moeilijk, deze met een begrijpen van de natuur iets makkelijker. Elke wordt in jurken gedwongen en voelt zich opgesloten in haar rol als vrouw. ‘Ik ga je niet troosten omdat mensen je “meneer” noemen’. Zo eenvoudig maar zo herkenbaar gezet voor mensen die niet thuishoren in het traditionele seks- of genderplaatje.
Een auteur om te onthouden en die durft, die 'door'schrijft. Doorklievend taalgebruik, rijk maar sober gezet. Complex, al is er nooit een overvloed te lezen. Eerlijk: ik ben stikjaloers omdat ze beter schrijft dan ik en ook trots omdat deze vrouw ook beter schrijft dan ouwe taalbrouwers die verheerlijkt worden door een oudere soort van mannen in een of andere canon. Dat belooft voor de toekomst!
De bomen, A. Alberts, Das Mag Uitgevers, 2022*****
Albert Alberts, een naam als een alliteratie die je niet kunt of durft verzinnen en dus echt is. De auteur was ambtenaar in Oost-Indië en werkte als politiek redacteur van De Groene Amsterdammer. ‘Groen’ en ‘De Bomen’ lijken wel gekoppeld. Maar zo eenvoudig ligt het niet. Aart, de hoofdfiguur, is een jongen net voor de puberteit. Zijn oom Albert is zijn vriend die net zoals de bomen steeds meer zijn leven binnendringt. Geen bomen als decor maar als wezens die innemen wat je beleeft, die met je meewandelen, die veranderen als jij verandert.
De Bomen is een korte roman ( zo’n 100 bladzijden) die leest als een sprookje al is het veel meer dan dat. Het is ook geen allegorie al lijkt het er soms wel op. Het is van mensen en een omgeving die zonder die omgeving niet kunnen en dan snel vreemd worden van zichzelf en anderen. De tekening van meester Barre, onderwijzer van Aart, komt tot leven in de fantasie van het kind. Hij ziet ze, hoort ze ademen, vangt hun geluiden op.
In de verte hoorde ik Peter Wohlleben met zijn fameuze boek over ‘Het leven van bomen’. Non-fictie maar op een of andere manier toch duidelijk makend dat bomen niet zomaar ‘standbeelden’ zijn maar een netwerk van communicatie op zich vormen. Wat een vreemd boek over iets 'gewoons' als bomen. De hoofdfiguur ziet ze niet als vreemd, eerder als kompanen, metgezellen onderweg. Precies wat bomen eigenlijk zijn, als je even nadenkt en je de pretentie van het ‘mens-zijn’ verliest. Zeer eenvoudig qua taalgebruik. Doet wat denken aan Nescio. Het ecologisch denken voorbij.
De Bomen is een ontroerend boek dat zich afspeelt om en rond 1917. Vreemd is dat de wereldgeschiedenis compleet ontbreekt. In die zin toch een sprookje?
Zuiderkruis, Claudio Magris,De Bezige Bij, 2020*****
Deze auteur, reeds een paar keer in de running voor de Nobelprijs Literatuur, balanceert als schrijver tussen romancier, filosoof en kosmopolitisch reiziger. Niet altijd de reis is belangrijk maar het onderweg zijn en door de verandering zelf je beeld, je wereldvisie, bijstellen. Zoals hij ergens in dit boek schrijft: ‘De echte vraag is niet waar je vandaan komt maar waar je naartoe gaat. De oorsprong is onzekerder dan het eindpunt’. Daarmee sluit hij nauw aan bij die andere geofilosoof, Peter Sloterdijk.
De roman verhaalt de reis naar het uiterste zuiden van onze planeet. Drie totaal verschillende types ondernemen de reis en confronteren wat ze meemaken met het eigen leven. Maar doorheen het verhaal weeft Magris de historiek en de culturele geschiedenis van dit werelddeel op een manier die nooit stoort. Eruditie lijkt hier vanzelfsprekend verweven met mooie taal en is dus geen instrument om eigen kennis te etaleren.
Het boek leest goed weg, telt 154 bladzijden, peanuts vergeleken met andere van zijn werken. Maar evengoed wondermooi.
Spoorloos, Garry Disher, Ambo/Anthos, 2022***
Een Australische literaire thriller. Dat zet je direct in een ander landschap en de geografie in dit boek is zeker niet onbelangrijk. Het neemt je kilometers mee.
De plot is niet echt origineel. Een zoon, politieman die in zijn vaders voetsporen trad, zoekt al jarenlang naar een vermist jongetje. Ook zijn moeder verdween in diezelfde tijd. Even uit het korps gezet wegens baldadigheid ten opzichte van een meerdere, gaat Charlie verder op onderzoek. Beetje bij beetje komen oude connecties boven water en het boek zet zich mooi naar een climax. De aandachtige lezer heeft hieraan geen whodunit. Dat is al snel duidelijk. Maar de lijnen blijven boeien tot op het eind.
Geen hoogvlieger maar best aangename lectuur voor een Indian Summer. Behalve dat dit klimaatfenomeen zich afspeelt op een ander continent.
Gouvernante, Wendy Holden, Ambo/Atlas, 2022**
Net voor de dood van Queen Elizabeth II las ik dit boek. Over een vergeten gouvernante die vergat te leven in opdracht van de zusjes Lillibeth en Margaret. Dit wordt wellicht een hype gezien de actuele toestand in het verglijden van de Lillibeth, die 70 jaar troonde als Queen Elisabeth II.
Dit is een geromantiseerd verhaal waarbij Holden op het einde zegt die gouvernante op het spoor te zijn gekomen. Over de historische waarheid kan ik geen uitsluitsel geven. Het boek krijgt iets minder sterren omdat ik enerzijds de vele herhalingen storend vind en anderzijds door het gebrek aan plot. Als de bitterheid die op het einde (en het begin) zo duidelijk is, had het boek iets harder en ook mooier kunnen worden.
Maar goed, het leest vlot door en is als of vakantielectuur of als actualiteit-en-romance een mogelijkheid.
Het donkere woud, Cixin Liu, Uitgeverij Prometheus, 2021*****
Het einde van de dood, Cixin Liu, Uitgeverij Prometheus, 2021*****
Deze twee boeken zijn het vervolg op ‘Het Drielichamenprobleem’, besproken in een vorige blog. Alle delen vragen hun tijd. Het gaat telkens om 600 tot 800 bladzijden, kleine zetting. Alles speelt zich af eeuwen verder t.o.v. onze tijd.
Een aantal personages blijven aanwezig in de trilogie die een aantal eeuwen omspant. Dat kan door een vergevorderde techniek van hibernatie. Een mooie truc om een springtijd te maken.
De boeken lezen als een trein. Nee, eigenlijk als een raket aangedreven met diverse stuwmotoren die een en ander in fase zetten en het ding met duizelingwekkende snelheid de kosmos insturen. Ik vermoed dat lezers die niet zo vertrouwd zijn met kosmologie, astrofysica en chaostheorie zullen afhaken door de uitzonderlijke doorgedreven vorm om een en ander natuurkundig uit te leggen.
Mijn raad is: als je dit niet wil begrijpen, lees dat diagonaal met de snelheid van het licht. Veel boeiender is hoe Liu vanuit de verre toekomst ook onze planeet aarde met een paar andere planeet-kompanen beschrijft. De kneuterigheid, het belang van de ene en diegene, het niet kunnen beslissen en de menselijkheid die uiteindelijk ook en altijd een prangende vraag blijft na kosmologische expedities. Lees je dit als science-fiction? Of als een persiflage op de bekrompen planetaire politiek in een wereld die de kosmos verkent? Liu is zowat de Jules Verne van nu. Zijn speculaties kloppen wonderbaarlijk goed met de nieuwe bevindingen die ons bereiken via de telescoop James Webb.
Deze trilogie is volgens mij het beste wat is geschreven in het kader van de bestaande wetenschap. Het is tegelijkertijd een manier om bescheiden naar politieke en sociale interventies te kijken. Maar ondanks de koude kosmos is het best een herkenbaar warm menselijk boek.
De trein naar Tibet, Maja Wolny, Manteau, 2022****
De auteur onderneemt een reis vanuit Warschau naar Tibet. Naar het legendarische Lhasa. Daarmee treedt ze in de voetsporen van Alexandra David-Néel. Deze Belgische trok als eerste, soms onherkenbaar verkleed als allochtone, naar Tibet en Indië. Naar aanleiding van dit boek zocht ik iets op over deze vreemde David-Néel. Voorlopig weinig te vinden in het Nederlands maar toch pockets in het Frans: ‘Voyages et aventures de l’esprit’, Espaces Libres, 1994. En verder: ’L’Inde ou j’ai vécu’, Librairie Plon, 1951.
Terug naar Wolny. Ze beschrijft het trage reizen, de mensen, de stops, het publiek in de wagons. Maar ook mooie ontmoetingen die inzicht geven in het actuele leven midden een steppe, een vergeten grandioos gebied, een zich kilometers uitstrekkend territoir. Rijk aan diverse talen, een rariteit van leven, een genieten van contact door een enorme isolatie. Het boek leest als een trein en doet je goesting krijgen dit continent te verkennen. Voorlopig on hold wegens overduidelijke redenen.
Boeiend vond ik alvast de contrasten tussen oost en wat meer oostelijker. Eigenlijk gaat het om een continent dat wij beschrijven als Siberisch, als noorden en ondoorgrondelijk, als... niets. Dit boek bewijst met plezier het tegendeel.
Albania’s Mountain Queen, Marcus Tanner, I.B. Tauris, 2014***
Een van de zomertrends 2022 bleek een reis naar Albanië te zijn. Een van de armste landen van Europa, gelegen in het westen van de Balkan. Een strategisch goed gelegen gebied, dichtbij Italië en Griekenland en dus is een roerig verleden geen verrassing.
Me onbewust van het feit dat ik zo ‘trendy’ was, bezocht ik juni ll. het land met rugzak en via openbaar vervoer. Een avontuur op zich. In Shköder, de uitvalsbasis voor het noordelijk gebergte richting Montenegro, viel me een straatnaam op; ‘Rrugha Edith Durham’. Dat klonk niet als Albanees in de oren. Dus was het zoeken naar wie deze vrouw was. Een soort Florence Nightingale? Een Gertrude Bell? Wat speurwerk en navraag lichtten een tip van de sluier. Ook en vooral dankzij de verantwoordelijke van het historisch museum in die stad. Een man die overigens veel wist over ons land, Passendale, Congo en... het koningshuis. Dat tussen haakjes.
Durham, geboren in Londen in 1865, was de oudste van zeven. Na de vroege dood van haar vader kreeg zij als ongehuwde de rol van ‘mantelzorger’ voor haar moeder. Ietwat tegen haar zin werd ze ‘opgeslorpt’ en ‘opgesloten’ door en in familiale zorg. Pas toen ze bijna 40 was, trok ze naar de Balkan. Het werd liefde op het eerste zicht. Toen haar moeder overleed, was er geen houden meer aan en trok ze door de streek en de vele landen. Ze werd buitenlands correspondent voor Engelse kranten en rapporteerde nauwgezet hoe het ‘kruitvat Balkan’ in elkaar stak. Haar reputatie werd enorm zowel in diverse Balkanstaten als in haar homeland. Albanië was haar favoriet en zij werd de favoriet van de Albanezen die haar Mountain Queen noemden. Van Durham zelf vond ik in het land geen boek. Wel deze van Tanner die een soort biografie van haar aflevert. Maar het boek is niet echt romantisch. Eerder een vrij nauwgezette analyse, een opsomming van feiten en banden tussen volkeren en oorzaken van twisten tussen diverse kleine groepen. In die zin wel zeer verrijkend maar wie hier van Durham een geromantiseerde biografie verwacht is er aan voor de moeite.
De boomgrens, Ben Rawlence, Ten Have, 2022****
Dit keer geen alarmkreet over het Amazonewoud. Dit boek richt zich naar de noordelijke breedtegraden en beschrijft daar én het belang én de achteruitgang van boomgroei, boreale wouden en de invloed hiervan op het klimaat. Bomen staan centraal en dan vooral typische boomsoorten zoals de berk, hazelaar, els, lariks, populier, lijsterbes... worden uitvoerig beschreven. Een thematische trektocht door Canada, Groenland, Lapland, Siberië. Het verdwijnen van de wouden in deze streken zet zich nu om in geologische verarming die tevens op samenlevingen impact hebben.
Rawlence beschrijft het soms al wandelend. Dat maakt het gemakkelijk om te lezen en je leert enorm veel bij. Zijn empathie voor bomen, bijna voor iedere boom afzonderlijk is aangrijpend. Een enorm goed boek en aanbevelenswaardig voor een vergeten boomgrens.
De moderne theologen, Marcel Poorthuis en Wilken Veen (red.), Boom, 2022*
Het gebeurt zelden dat ik in deze blog een boek plaats geef die slechts één ster verdient. Maar het moest me van het hart. Theologen vormen de hardcore van de kerk. Ze praten over wetenschap en speculeren over het goddelijk zijn, vooral Goddelijk Zijn, op basis van eeuwenoude boeken en interpretaties van die boeken door intellectuele, gelovige voorgangers. Met de titel ‘De moderne theologen’ was ik toch benieuwd naar een nieuwe wind. Wat zeggen theologen vandaag? Hoe gaan zij om met ontkerkelijking? Met een verschuiving van geloof naar landen waar welzijn iets lager ligt dan in West-Europa? Waarop duidt dit?
Ik kocht dit boek (49.90 €) met hoge verwachtingen. Een goede verstaander heeft niet veel woorden nodig. Hier is niets modern aan. Het enige wat enigszins de titel kan vergoelijken is de aandacht voor theologen uit andere continenten, soms vertrekkend vanuit een andere godsdienst. Dat is de enige moderniteit die ik kon waarnemen. Het verplichte nummer ‘bevrijdingstheologie’ en ‘feministische theologie’ lijkt me enorm versleten op heden. Dat soort zaken hoorde thuis in de jaren ’80 van vorige eeuw. Nu noemen de redacteurs dit modern. Tja.
Om een voorbeeld te geven. Er komen veel theologen aan bod die enerzijds kort worden voorgesteld waarna een fragment uit hun tekst of boek komt. Tot daar aan toe. Maar snel bladeren leerde me dat de jongste onder hen geboren was in 1965 en zowat 90% stamt van de jaren 10- 20-30-40-50 vorige eeuw. Jong? Modern?
De totaliteit van kennis groeit exponentieel. Waar in de middeleeuwen kennis zich verdubbelde om de circa 100 jaar of nog meer, zien we nu een verdubbeling om de zes jaar. Met andere woorden: hoe modern zijn die tachtigers, zeventigers, zestigers nog? Er staat geen leeftijd op het denken, hoor ik je zeggen. Daar heb je een punt. Uiteraard ben ik beginnen lezen. Eigenlijk nog onschuldig begonnen. Tot ik de eerste twee hoofdstukken voorbij was (Anglicaanse Kerk en de Rooms-Katholieke Kerk). Dit is een taal die louter in het vakgebied wordt begrepen en mijlenver staat van de huidige (wetenschappelijke, medische en sociale) kennis. Perspectieven op de 21ste eeuw is de ondertitel van het boek. Ik heb nog een paar honderd bladzijden te gaan (een mens krijgt alvast veel papier voor zijn geld) maar ik twijfel of ik aan dit soort gesloten discours tijd wil verspillen.
Deze uitgave is uitgeverij Boom niet waardig. Behalve voor oude theologen die zich modern voelen als ze dit lezen.
Annick Vansevenant
voor De Zondvloed Boekhandel/ R &M
Editie mei 2022
Jouw afwezigheid is duisternis, Jon Kalman Stefansson, Ambo/Anthos, 2022****
Gaat het om een predikant? Is de predikant gewoon het alter ego van de hoofdfiguur? Iemand die zijn innerlijke stuurt en hem dan ook letterweg op weg zet in tijd en ruimte? De herinneringen opnieuw tot leven brengt? Dat laat de auteur ietwat in het midden. Maar tijdens deze innerlijke expeditie worden fragmenten van het IJslandse leven met warmte beschreven. Koel maar vulkanisch soms, net zoals het landschap daar. Zelden las ik een boek dat zo hard was voor het leven daar. Zelden las ik een boek dat zo nabij het idee ‘liefde’ en ‘afscheid’ komt. Weinig blijft bestaan, behalve dat landschap, de hardheid van grond, de zachtheid van gestorven geliefden. Maar het bestaan op die grond is wisselvallig, desolaat, hot en cool. Wat mij betreft, een prachtboek en na het lezen weet je nog maar eens: alleen IJslanders schrijven zo over hun land. Een ets op het randje, een schets van schots en scheef. Maar oh zo menselijk in het isolement.
Een boek om traag te lezen en liefst ook zonder storing. Gewoon in een zetel en je tijd nemen. Laten indringen dit indrukwekkend boek. Een beproefde manier van onthaasten.
The anomaly, Hervé Le Tellier, Penguin Random House, 2021***
Nog vijf minuten tijd was er over op de luchthaven. Snel een boek kopen, de voorraad was op want de wachttijd was langer dan voorzien. Snel snel naar een bookshop. Tussen de ‘stationsromannetjes’ die nu ‘airbooks’ heten, snel iets oppikken. De prijswinnaar van Prix Goncourt 2020. Pas na de snelle aankoop had ik door dat het een Frans auteur betrof in Engelse vertaling. Maar goed, als een prijswinnaar uit Frankrijk sjeest door de Engelse vertaling dan zal het oorspronkelijk verhaal ook niet zo geweldig zijn. Enfin, een uitvlucht naar de vlucht die ons te wachten stond.
Het boek boeide zeker. Het verhaal is nogal wijd gezet en dat precies deed me aarzelen voor de vierde ster. Alles begint met een vlucht van Air France die blijkbaar met een paar maanden verschil twee keer landde in de VS, met exact dezelfde passagiers aan boord. Science fiction? Antimaterie? De plot heeft veel gemeen met de bestsellers van Cixin Liu (zie een van de vorige blogs). Wetenschappers en politici, militairen en wereldwijde conferenties proberen te snappen wat de oorzaak is. Intussen worden mensen in quarantaine gezet en benoemd volgens de vlucht als ‘June’ of ‘March’.
Daarnaast is er de confrontatie tussen twee identieke figuren die na een paar maanden in ‘hun’ realiteit die anders is geworden, elkaar ontmoeten. Wat is liefde? Wat is terminaal ziek zijn? Hoe kijk je aan tegen een echtscheiding, tegen incest? Kan de tijd omkeren?
De auteur heeft iets gemerkt van wat nieuw is in onze kosmos. Wat het boek spannend en zeer leesbaar houdt maar toch iets mist van volhouden. Na een heisa en oproepen van personages die wetenschappelijk en politiek bezig zijn, gaat Le Tellier over naar de menselijke confrontatie met hoe jij was drie maand terug. Dat raakt het geheel. Het zijn delen van verhalen die uiteindelijk geen lus meer vinden.
Toch graag gelezen al was het plot rijk genoeg om er iets meer van te maken.
Elisabeth Finch, Julian Barnes, Atlas Contact, 2022***
Ik ben absoluut fan van Barnes. Indien je mij een top 5 vraagt van favoriete boeken dan komt Barnes in zicht. ‘Hoogteverschillen’ als roman. ‘In ogenschouw’ als aparte literaire blik op kunst.
De boodschap is duidelijk. Dit is niet het beste van Barnes. Ook ‘De man in de rode mantel’ vond ik niet op zijn niveau. Laat me uitleggen waarom ook ik dat boek slechts 3 sterren geef terwijl de literaire pers het boek omarmt.
De setting is goed als startpunt. Je krijgt een anglofiele situatie van een leerling (mannelijk) en een oudere teacher (vrouwelijk maar niet te vrouwelijk). Tot daar aan toe. Dat Barnes snedige dialogen kan neerzetten, is niet nieuw. Sommige zijn juweeltjes. Maar het ontbreekt compleet aan een plot. Het gaat om tonen wat hij denkt en weet van parallellen tussen de antieke tijd en heden. Uiteindelijk wil de auteur zijn eruditie tentoonstellen. Dan had hij beter een non-fictie geschreven over wat hij als link ziet tussen zeer vroeger en nu. Maar de prutserij van figuren daartussen lijkt me een zweem van overdreven zoeken om het tot fictie te maken.
De zonden van onze vaders, Asa Larsson, Ambo/Anthos, 2022***
Een turf van 500 bladzijden zonder veel extra ruimte. Een enorme opgave om een thriller op zo’n volume spannend te houden. Dat is dan ook direct het minpunt van dit boek. Er wordt geschreven om te schrijven en sommige delen zijn gewoonweg niet van belang in het geheel van een toch wel boeiende plot.
Zweden is uiteraard een fantastisch land om je te laten gaan in natuur, oude cultuur en vernieuwing die soms desastreus blijkt voor de omstreken van Kiruna, een mijnstad die letterlijk ondergraven werd en inderdaad compleet werd verplaatst. Larsson kent het land als geen ander en hoe zij de zaken beschrijft, zal alle Zweedse en Scandinavische lezers bekoren. Maar een plot maken met een ‘uitgestrekt’ land voor ogen is gevaarlijk. Je verliest je in alles.
Nochtans was de beginfase zeer goed. Uitstekend zelfs. Maar na driehonderd bladzijden begint een en ander zicht te herhalen. Het verhaal stokt, de spanning zakt. Wat me wel bijblijft, is een vanzelfsprekende corruptie die net over de grens naar het oosten gaat. Evengoed een vast thema in veel Scandinavische crimi’s op tv.
Voor mij een goed leesbaar boek. Zonder pretentie.
Autopsie, Patricia Cornwell, Uitgeverij Luitingh-Sijthoff, 2022***
Weeral een boek met Kay Scarpetta, patholoog anatome, in de hoofdrol. Zij maakte dit beroep sexy en is zonder twijfel de best verkochte thrillerserie ter wereld. Terecht. De personages zijn geen helden, hebben hun twijfels en zwakheden al zijn ze misschien stuk voor stuk hoogbegaafd. Dat geldt zowel voor Kay, voor haar nichtje Lucy als voor haar man die topfunctionaris is bij de FBI. Wie nog nooit iets las van Cornwell en graag meegenomen wordt in een spannend verhaal moet zeker aan de Scarpetta-reeks beginnen. Ook dit keer weer een boek van hoog niveau. De dokter keert terug naar haar eerste stek, Virginia. Dan vallen een aantal misdaden samen. Of niet? Wie loopt gevaar en is een moord in een ruimtelab à la ISS mogelijk? Ook Cornwell ontsnapt niet aan de aantrekking van de kosmos. Een nieuw gegeven in het spannende genre.
Een zeer goed boek. Goed aaneengeschreven en geloofwaardig ondanks een gegeven als een ‘ruimtemoord’. Fun verzekerd!
Kruisdagen, Annick Vansevenant, Bibliodroom, 2022
Geen sterren, geen bespreking. Dat zou niet gepast zijn gezien ik zelf auteur ben van het boek. Literaire misdaadfictie met een kat en een kauw in de hoofdrol. De polders als landschapselement. Dorpspolitiek en een bakkerij als actiepunten.
Jouw reacties zijn altijd welkom via De Zondvloed.
Eenling zijn, Rüdiger Safranski, Atlas Contact, 2022*****
We leven in een tijdperk waar individuele vrijheid hoog wordt aangeschreven en elke aanval op die vrijheid wordt verketterd, zelfs als die gebeurt in naam van een of andere religie. Maar zijn we wel individueel bezig? Wat betekent het ‘eenling’ te zijn?
Luisteren naar je eigen stem, je geweten, het goddelijke woord? Safranski neemt de lezer op bevattelijke wijze mee door eeuwen nadenken over het eigene en het sociale. Figuren als Luther, Kierkegaard, Michel de Montaigne, Heidegger, Hannah Arendt, Sartre, Jünger,… worden belicht vanuit de vraag hoe zij als individu omgingen met de massa, de maatschappij, het sociaal engagement, het geloof. Uiteindelijk vindt Safranski zich best terug in een zinsnede van Ernst Jünger: “Het gaat om de ‘zijnsverdichting’ die je ervaart wanneer je besluit ‘uit de statistiek’ te stappen en je eigen karakteristieke existentie te grijpen. Daarbij wordt beslist ‘of hij zijn zo-zijn hoger waardeert dan zijn er-zijn’.”
Jammer dat Safranski vooral terugblikt op een vrij actueel thema. Met nieuwe communicatiemedia, zo schrijft hij in een slotbeschouwing, zijn diverse podia ontstaan voor zelfexpressie die bijval zoekt op het wereldwijde web. Influencers en followers. Een boeiende thematiek wat betreft de vraag hoe we ‘eenling’ blijven in ‘social’ media. Daarover heeft hij het niet. Typisch Safranski overigens; de geschiedenis van denken uitpuren tot vragen van nu. Oplossingen biedt de auteur niet. Wel worden vragen aangereikt die verder gaan dan een muisklik.
Relatief gemakkelijk om te lezen. Je hoeft de diverse denkers en filosofen niet goed te kennen, de lijn is goed te volgen en wordt ook per niche samengevat.
Gastvrijheid, Peter Venmans, Atlas Contact, 2022****
Alweer een boeiend essay van Venmans. Eerder las ik van hem ‘Over de zin van nut’ en ‘Het derde deel van de ziel’. Hij schrijft over filosofie zoals je buur zou praten over het weer vandaag. Entertainend, duidelijk en met kennis van heden en verleden. Geen Heideggeriaanse overvloed waar je zin per zin moet analyseren en drie keer herlezen om te begrijpen wat er staat. Dat maakt dat een lezer zich gastvrij ontvangen voelt en al lezend kan meedenken met de auteur wat best goed is om de geest wat aan te scherpen.
Gastvrijheid is een oud begrip en blijft verbazingwekkend actueel. Venmans begint met Odysseus en hoe hij op zijn zwerftocht werd ontvangen, soms hartelijk, soms met tegenzin en soms listig. Dat antieke verhaal maakt veel duidelijk. De rol van gast en gastheer of -vrouw, de verwisselbaarheid van die rollen, de hartelijkheid én de regels én de afstand die gelden, het in acht nemen van discretie, de tijdelijkheid. Elementen die hij dan verder uitspit naar o.a. een aantal religies waarbij het christendom toch wel centraal staat. De katholieke West-Vlaamse geboortegrond van de schrijver is niet volledig uit te wissen al spaart hij zijn kritiek niet op het instituut kerk. Uiteraard ontbreken filosofen als Kant, Levinas, Sartre, Weber, Ahrendt en (in de rand) ook Sloterdijk niet. Leuk wordt het als hij hostis en hospitality vergelijkt. Is een gast ook niet altijd een beetje vijand? Het woord ‘gastvrijandigheid’ was voor mij nieuw en wordt hier goed belicht. Massatoerisme, migratiethematiek en het mogen beschikken over een privéleven maar geen recht hebben op rechten. In die zin ook een confronterend boek. We gaan achteloos om met anderen en zijn gastvrij voor wie wederkerig gastvrijheid en diensten betoont. Wat is het verschil tussen gastvrijheid en netwerken? Een boeiende vraag.
De auteur stelt meer vragen dan hij beantwoordt. Eigen aan filosofen, vermoed ik. Maar in elk geval zet het aan tot reflectie. Wie laat ik toe over mijn drempel en in welke mate wil ik daarin risico’s nemen?
Voor CD&V zou dit een mooi startpunt zijn naar diepgang met brede visie.
Snuit! Lekker buiten, Koen Kohlachter en Floortje Vantomme, Houtekiet, 2022*****
Ja, spelen buiten maakt je vuil. Ja, er zijn soms rare beestjes. Ja, het kan soms moeilijk zijn of geduld vragen. Ja, het is avontuurlijk en soms ben je als (groot)ouder te snel bang en rem je voortdurend dat prikkelend gevoel van spanning af.
Dit is een prettig doe-boek voor ouders met jonge kinderen. Leren ravotten, de natuur ontdekken en veel weetjes opsteken over wat je op een plaats kan zien of ontdekken. Exploratie tot en met het achterwerk. Want zelfs daarover vind je een bladzijde: welke plant is het beste toiletpapier? Grappig maar ook wel educatief. Want zo zoek je samen naar soorten en merk je de zachtheid en stekeligheid. Zintuiglijke ervaring voor vrij primaire behoeften… Het boek is ook een kijkboek waarbij de ‘saaie’ bladzijden voor grote mensen alle praktische info geven. Maar alle andere bladzijden geven heel wat tips met grote afbeeldingen waardoor het boek ook triggert naar meer en QR-codes geven dan weer een portaal naar spotify voor planten of dieren. Alvast een groot verschil met de rechttoe rechtaan wandel- en fietsboeken die Natuurpunt eerder meegaf wanneer je lid werd. Prima ook dat een grote uitgeverij hier steun geeft waardoor een breder publiek kennis kan maken met waardevolle natuurgebieden.
Op z’n minst 20 goede tips om in Vlaanderen vriendelijk de natuur te verkennen. Natuurlijk avontuurlijk. De natuur is aaibaar als wij vriendelijk blijven… En wie als kind houdt van de natuur, blijft die herinnering houden op de lange duur!
Zeer mooi en bruikbaar.
Annick Vansevenant
voor De Zondvloed Boekhandel/ R &M
Editie maart 2022
Land van sneeuw en as, Petra Rautiainen, Meridiaan Uitgevers, 2022*****
Behoorlijk bevreemdend om dit boek te lezen net terwijl een oorlog tussen Rusland en Oekraïne uitbreekt. Finland zweeft al decennia lang tussen Oost en West. Dit boek vertaalt op een literaire manier de historiek in het noorden van dat land, op het einde en net na de Tweede Wereldoorlog. De auteur zweeft, met een paar jaar verschil, tussen een totaal ander landschap en een andere politieke realiteit. De Duitsers kopieerden de tactiek van de verschroeide aarde in Finland, Lapland. Vandaar ook de titel. De ‘echte’ Finnen doen er alles aan om hun verleden te verzwijgen en verachten de Sami-bevolking.
Boeiend en beklijvend als uitgangspunt. Maar de auteur slaagt erin om emoties en gebeurtenissen adembenemend koel en sereen neer te zetten. Als de damp van een eland. Mooi van structuur, clean van tekst, scherp op snee. Een boek naar mijn hart dat bovendien nog spannend is.
Het eiland van de verdwenen bomen, Elif Shafak, Nieuw Amsterdam, 2021****
Een saga zonder weerga. De splitsing tussen Turks en Grieks op het eiland Cyprus. Uiteraard is er een romance tussen een Turkse en een Griek. Zoals de titel doet vermoeden, ontmoeten ze elkaar vaak onder een vijgenboom.
Het lijkt op een scenario voor een soapserie. Maar de auteur overstijgt gelukkig met talent de valkuil van de stationsroman. De personages zijn goed gezet, de vijgenboom krijgt een stem en het verleden en heden een brug. Vlot, toegankelijk, veel emoties en perfecte stijl. Intussen leer je veel over vijgenbomen en vijgen. Al waren de recepturen in het verhaal voor mij erover en stoorden ze het leesdebiet.
Het dubbelleven van Melenti Maschoelia, Dato Turashvilli, Cossee, 2021****
De namen van het boek en de auteur spreken voor zich. Georgië. Tbilisi. Maar uiteindelijk speelt alles zich af in Nederland. Een ietwat vreemde dialoog tussen twee Georgiërs die elkaar zoeken en niet vinden. Het zoeken heeft te maken met de oorlog. Wat deed de grootvader van de ik-figuur? Wie was zijn lief in Nederland? En wie is zijn sparringpartner daar ergens op een eiland in Nederland? Wat hebben zij gemeen? Hebben ze überhaupt iets gemeen? Het heen en weer is als een veerboot vol verwachtingen en onbegrip.
Het boek leest niet zo gemakkelijk maar is wel een heerlijke manier om Nederland te zien door ogen van mensen uit Georgië. Humor en verrassingen doen verder lezen. De plot is soms wat zoek.
Het atelier, Sarah Hall, Ambo/Anthos,2022***
De pandemie is een inspiratiebron, zo blijkt. Ook in deze roman van Sarah Hall van wie ik ‘De komst van de wolven’ een topper vond. Benieuwd dus naar de insteek van haar laatste roman. Schrijven kan Hall. Ze zet het goed en mooi neer. Toch ontbreekt iets. Ik las het opnieuw. Wat stoorde me? Waarom vond ik het niet schitterend? De personages zijn geloofwaardig, de structuur zit goed ineen en wat zij meemaken, is min of meer herkenbaar.
Uiteindelijk ging het bij mij om ‘overdrijven’ of ‘overdreven’. Alles is geloofwaardig op zich, maar samengelegd, wordt het een teveel. Een boek op toppen van de tenen. Het mist een zool.
De weg naar buiten, Arthur Schnitzler, Borgerhoff & Lamberigts, 2021****
Fantastisch mooi uitgegeven. Op zich dus een hebbeding. Ik kende de auteur louter van een historische beschouwing bij monde van Peter Gay (‘De eeuw van Schnitzler, de opkomst van de burgerij in Europa’, De Bezige Bij, 2002). We hebben het dus over Wenen ten tijde van de fin de siècle. Le beau monde. De tijd van zuchten en kreunen, van een romantiek op zijn einde, van nieuwe wetenschappelijke inzichten die later in de eeuw de wereld op z’n kop zal zetten.
Auteurs van nu zouden de plot beschrijven op zo’n 45 bladzijden. Het verhaal heeft dus niet veel omhanden en dat is precies ook wat de vele hoofdfiguren tekent: tijd vullen met niets doen en doen alsof je iets doet. Dat maakt het boeiend. Omdat de Schnitzler erin slaagt om de culturele decadentie van dit burgerlijk milieu hoogstaand te brengen. Hoe wat gezegd wordt, verschilt van wat gedacht wordt. Hoe verlangens een compleet andere veruitwendiging krijgen wat tot misverstanden aanzet. Dat maakt van het boek een icoon van de tijdsgeest. De vijfde ster ontbreekt omdat midden in het boek de verveling toeslaat. Of was dat net de bedoeling? De verveling als uithangbord van mensen die niet veel moeten doen behalve wat palaberen om het zout op hun patatten te verdienen?
Het kamermeisje, Nita Prose, Ambo/Anthos, 2022****
Een rijke gast wordt vermoord in een chique hotel. Het kamermeisje Molly wordt ondanks haar bijna autistische correctheid betrokken in misdaad en moord. De auteur geeft blijk van een goede kennis van het hotelwezen en wat er achter de schermen gebeurt qua organisatie. De setting is verrassend en ook prima weergegeven. Soms neigt de beschrijving van Molly naar het karikaturale. Haar manie voor netheid met iets te veel kleur in de verf gezet. Dat verlaagt het niveau van dit boek. Maar sowieso is dit werk een heerlijke doorlezer met een plot die tot op het einde verrassend blijft. Een beetje te veel happy end, maar goed, in deze wereld mag iets al eens goed eindigen…
Hoe meester Verbiest Joriske werd, mijmeren over zorg. Trees Coucke, Bibliodroom, 2021****
De pandemie maakte duidelijk hoe belangrijk ouderenzorg is. Niet alleen om het voorkomen van een ‘overdosis’ aan sterfgevallen maar ook over ethische kwesties zoals isolatie, bezoekrecht weigeren, vrijheid en afhankelijkheid van beslissingen boven het hoofd van een bewoner gemaakt…
De auteur is sinds jaren geëngageerd in nadenken over hoe je zorgethisch nabijheid kunt creëren. Ze was medeoprichter van sTimul, een zorgethisch lab dat intussen een vaste waarde is geworden in de opleiding van verpleeg- en zorgkundigen.
Het boek staat bol van herkenbare voorbeelden. De titel is er een van. De hoofdstukken zijn ingedeeld volgens ‘waarden’ die iedere mens belangrijk vindt maar opeens in ouderenzorg weinig en soms niet meer van tel zijn. We hebben het o.a. over empathie, schrijnende afhankelijkheid, betutteling, waardigheid, erkenning, schaamte, medelijden,… Geen hoogdravende theorie maar steeds de opdracht je als lezer (of als zorgverlener) te verplaatsen in de (bejaarde) zorgontvanger. Behoorlijk confronterend hoe jongere, gezonde mensen aankijken tegen wie minder gezond op hoge leeftijd aandacht vraagt als mens.
Dit boek is een must voor teams binnen woonzorgcentra om hiermee aan de slag te gaan. Peer review lijkt me op basis van dit boek een best haalbare kaart en kan zeker een blikopener zijn. Aanbevolen!
Verdwaald in de werkelijkheid, Hans Plets, Sterck & De Vreese, 2022***
Volgens de achterflap is Plets iemand als Aristoteles; fysicus, sterrenkundige en filosoof. Een wetenschapper die ‘samenbrengt’ wat in zoveel verschillende disciplines sinds drie eeuwen sterk uit elkaar is gegroeid.
Benieuwd dus naar de verklaring van de ondertitel van het boek: ‘De mens op zoek naar zijn plaats in de kosmos’. De historische en wetenschappelijke omwentelingen zijn echt goed uitgelegd. Zonder voorkennis kom je met aandachtig lezen tot Deel 4 en nog iets verder. Dan heb je al 66% van het boek goed verteerd. Dit deel verdient vijf sterren. Omwille van de klaarheid, de historische inbedding, de filosofische oorzaken of gevolgen.
Eenmaal je start met quantumtheorie dan wordt het moeilijker voor veel lezers. Maar dat is ook precies wat het is; het gebrek aan een visuele mindview op de werkelijkheid omdat die beschreven wordt in een zeer wiskundige taal. Inderdaad vreemd en bevreemdend.
Uiteindelijk had ik de meeste moeite met het slotwoord. Omdat, na alle correcte uitleg, de auteur opeens het religieuze terug bovenhaalt. Dat deed mij denken aan het boek van Hans Küng (‘Bestaat God?’). De theoloog fileert historisch alle evoluties correct om dan in een paar bladzijden aan te halen dat niets het geloof kan neerhalen. Precies die ervaring had ik met dit boek.
Wat we niet weten, kan meer doen vermoeden en laat ruimte voor religie. Aansluiting houden, aldus de auteur, in zoverre die niet strijdig zijn met wetenschappelijke bevindingen en de stand van zaken op heden. Een rare slotzin. Het doet mij denken aan Oude Belgen en hun angst voor onweer.
De slimste vogelgids, zomereditie, Jan Rodts, Houtekiet, 2022*****
De vogelgidsen van Rodts vinden hun markt. En terecht. Een andere manier van opzoeken, een opsporen van lookalikes en behoorlijk wat achtergrond over de vogel en zijn manier van doen. Nu is er een nieuwe zomereditie op de markt die effectief een gat in de markt vult. Want dankzij een QR-code kan je ook de zang, gekwetter of gekras van een vogel horen. Dat is een enorme winst. Een vogel hoor je soms eerder dan je die ziet. Zeker in de zomer als het bladerdak vol groen kleurt. Frustratie alom. Wat hoorde ik en zag ik niet?
Dit boek helpt je enorm om de communicatie van vogels beter te snappen en te herkennen. Het maakt de observatie achteraf ook meer correct. Goede trouvaille!
Paradijsvogels in cultuur en natuur, diverse auteurs, Sterck& De Vreese, 2022*****
Er zijn veel soorten vogels. Bij ons heb je veel kauwen, kraaien, eksters, mezen en houtduiven. Behalve de mezen zijn deze vrij monotoon van kleur. Geen wonder dat je verbaasd kijkt naar een boek over paradijsvogels. Dat zoiets bestaat! Dat ze, dankzij bescherming, min of meer de praalzucht van mensen hebben overleefd. Want ja, de mooie veren van paradijsvogels waren fashion in heel veel continenten.
De mooiste afbeeldingen van ‘Birds of Paradise’ van Sharpe (eind 19de eeuw) krijgen een prominente plaats in het kijkboek. Evengoed interessant vond ik hoe door de jaren heen, paradijsvogels in kaart werden gebracht, op tekening werden gezet en uiteindelijk ook inspiratie gaven voor heel veel kunstwerken. Op die manier leer je ook hoe drukkunst ons vogels leert herkennen. Hoe kunstenaars vogels als inspiratiebron zien. In dit geval dus paradijsvogels.
Een mooi, leerzaam boek. Een echt hebbeding.
Annick Vansevenant
voor De Zondvloed Boekhandel/ R &M
Editie januari 2022
Staat van terreur, Hillary R. Clinton en Louise Penny, A.W. Bruna Uitgevers, 2021****
Wie ietwat de VS-politiek volgde de laatste jaren kan zich nauwelijks voorstellen dat voormalig presidentskandidate en Minister van Buitenlandse Zaken, Hillary Clinton, een boek zou schrijven. Nu ja, dat schreef ze niet zelf. Daarvoor deed ze beroep op Penny, een jarenlange vriendin blijkbaar. Met enige aarzeling, ondanks de vele lovende kritieken in de pers, toch uit nieuwsgierigheid begonnen. Het mag gezegd: dit is best een goede politieke thriller. Bijwijlen zelfs visionair, vooral wat de actuele situatie in Afghanistan betreft. Het start wat warrig, met figuren die nauwelijks nog terugkeren in het verhaal. Een en ander is iets te veel op de gezinsleden van de hoofdfiguur Ellen Adams betrokken waardoor het net te sterk lijkt op de – best te smaken – tv-serie ‘Madame Secretary’. De plot zit goed ineen, de stijl is vlot, het verhaal vertoont nauwelijks een dip. Sleutelfiguren zijn herkenbaar en wekken hilariteit al vond ik Hillary als politica zelden hilarisch. Voor liefhebbers van het politieke genre een absolute must. De inkijk in de systemen van het Witte Huis is grandioos.
Silverview, John Le Carré, Luitingh-Sijthoff, 2021****
Dit is dan echt de laatste van een van mijn favoriete auteurs. Le Carré stierf in december 2020. Dit boek werd door zijn jongste zoon uitgegeven. Zoals altijd start de plot eenvoudig. Het lijkt wel iets à la Peyton Place. Tot verwikkelingen komen, niet alles is wat het lijkt en kringen van mensen onverwachte doorsnedes krijgen. Verwarring, vragen, twijfel: het overkomt én de personages én de lezers. Zijn laatste manuscript volgt de tendens van Le Carré. Waar de bekendste onder zijn werken gaan over de onbetwijfelbare inzet van inlichtingendiensten ondanks de menselijkheid van haar dienaars, keert het standpunt zich om. De menselijkheid van wie te maken krijgt met (internationale) complotten, compromitteert inlichtingendiensten en verdeelt ze ook omwille van menselijke twijfels. Niets aan die instituten is nog heilig. Silverview is misschien wel de naam van een villa, maar evengoed de blik van een grijsaard op wat hij al jaren kent en beschrijft. Het is niet zijn beste boek maar ik las het graag.
Hier hoor je niemand over, Patricia Lockwood, Atlas Contact, 2021******
Een hoge score. De hoogste dit jaar. Misschien zelfs over alle blogs heen de hoogste omdat mijn voornemen was geen hogere score te geven dan vijf sterren. Dat vraagt enige uitleg. Aan het woord is een internetexpert. Een eufemisme voor een surfverslaafde die op bondige, absurde en vaak aan een delirisch grenzende manier vertelt wat ze ziet. Geen doorlopend verhaal, een amalgaan aan nieuws dat of nep is of nauwelijks als nieuws die de mensheid kan interesseren, gelezen kan worden.
De lezer wordt geworpen in de virtuele maar zeer reële cultuur die per dag veel uren van heel veel mensen uitmaakt. De combinatie van nieuws, van beeld, van klikken en hangen en niet blijven hangen, wordt perfect literair vertaald. Doorheen absurditeit hoor je eenzaamheid, onbegrip en rebellie. Wrange humor ook.
In het boek komt een keerpunt. In termen van klikken duurt het zelfs lang voor je lezend de omwenteling ontmoet. Want ook wie surft, kent mensen. Ook wie surft, heeft een moeder en misschien een zus of broer. Dan gebeurt iets in het reële leven. Iets wat absoluut niet past in het plaatje van tiktok of twitter.
De verdienste van Lockwood is dat ze ook dit beschrijft met dezelfde taal. En toch een taal die doortrokken is van nabije emotie. Helemaal niet zo virtueel. Zelden las ik een zo’n ontroerend boek. Omdat het afstand wil creëren en getroffen wordt door datgene wat alle mensen vroeg of laat eens treft.
De boekhandel van Algiers, Kaouther Adimi, Ambo/Anthos, 2021****
Het gaat om een fictieve roman met een historische bron. De eerste uitgever van Albert Camus die in Algiers een kleine boekenhandel had. De hoofdstukken wisselen zich chronologisch afwisselend af tussen 1935 en 2017. Daartussen ligt de Frans-Algerijnse oorlog als voorbode en nazaat. Net zoals die boekhandel een vooraf en een achteraf heeft. Terwijl de omstandigheden van het leven in die kleine straat van Algiers quasi dezelfde blijven.
Een mooi boek voor boekliefhebbers en liefhebbers van boekhandels. Die twee hebben een doorsnede die niet altijd samenvalt. De stijl is intimistisch en bijwijlen scherp voor wat modernisatie doet met een menselijke gemeenschap die onder elkaar nauw betrokken leeft en op het eerste zicht alle nieuwe invloeden weert. De typering is mooi gezet. Een rustig boek over woelige tijden.
Lijn van wee en wens, Caro Van Thuyne, Koppernik, 2021,****
West-Vlaams is een populair dialect omdat geen kat het verstaat die niet van de streek komt of op een of andere manier is ingehuwd. Deze auteur schrijft niet in het dialect, soms wel in auditieve vorm en maakt slim gebruik van gewoontes in het Houtland, het hinterland ten zuidwesten van Middelkerke-Oostende. Er is de hoofdfiguur die haar weg gaat. Weg van de rouw met als doel deze rouw een plaats te kunnen geven al trekkend door verlaten dorpen en dito wegen. Haar partner blijft achter en bouwt op zijn stek verder aan een huis, wie weet een thuis.
De afwisseling tussen trekken en stilstaan, tussen ontmoetingen met dier en mens, tussen rouwen en van hoop niets meer dan terug rauwe ellende verwachten,… is mooi en hardzacht van taal. Culturele plattelandstaal. Wat mij belette om een ster meer te geven, zijn de te duidelijk geleende ideeën van Max Porter. Ooit in een vroegere blog beschreven (‘Verdriet is het ding met veren’). Nu werd de kraai door een kauw vervangen. Voor wie iets van vogels kent, totaal ongeloofwaardig. Ook de beschrijving van andere vogels in bepaalde seizoenen is lichtjes absurd of de hoofdpersoon wipt van het ene eiland naar het andere.
Overigens heb ik nog nooit gehoord over olifantenpaden in de polderzone.
Het boek won dit jaar De Bronzen Uil.
Atlas van opmerkelijke feiten, Uitgeverij Noordboek, 2021*****
Infographics zijn in. Door een combinatie van kleuren en cijfers en combinaties lees je op een blad heel veel over de ruimte en tijd wat betreft het specifieke onderwerp. Deze atlas is apart. Een verzameling van ingekleurde kaarten met weinig tekst die je direct geografisch inzicht geven op de vraag die gesteld wordt. Het boek is mooi eenduidig uitgegeven. De structuur biedt zekerheid. De thema’s variëren van politiek tot klimaat, van geschiedenis tot natuur.
Eigenlijk best een goed boek met heel veel informatie in een grafische context gegoten. Zo wordt een mens wellicht de Slimste in een volgende editie.
En ja, als je aandachtig leest dan merk je toch nog dat volgens deze atlas België nog nooit een vrouwelijke regeringsleider had de afgelopen 50 jaar. Die première is de uitgever bij het uitgeven ontsnapt. Even had ik mijn twijfel over Griekenland, Canada en Frankrijk. Maar kijk, even zoeken en het verhaal klopt. Meestal interim-premiers die na hun première ook verdwenen op het politieke toneel. Zelf was ik dus een half uur bezig om te zien waarom een land als Canada of Portugal toch vrouwelijke kleur kreeg. Zelfs bij twijfel blijft het leuk. Een boek dus om te bekijken, na te gaan of dat klopt en zelf verder te zoeken. Een heerlijk cadeau voor een verlate kerstboom!
Vorstelijke personages, Hilary Mantel, Meridiaan Uitgevers, 2021***
Dit boek is niet te vergelijken met de weergaloze trilogie over Cromwell. De titel is enigszins misleidend. Als nietsvermoedende lezer denk je hier een knappe karakterschets te krijgen van ‘vorstelijke personages’. Het boek zit anders in elkaar. Het is een compilatie van recensies geschreven door Mantel voor de London Review of Books. Wie noch vertrouwd is met het boek of de persoon, zal hier weinig leesplezier aan beleven. Een aantal recensies zijn dan zeker te appreciëren en tonen ook de scherpte van Mantel aan. Zelf las ik het liefst ‘De maagd en ik’ en ‘Vorstelijke personages’.
Dit is geen leesboek. Dit is een ‘tribute’ aan Mantel zelf. Dat stoort een beetje.
Alles smelt, Peter Kuipers Munneke & Martijn van Calmthout, Lias Uitgeverij, 2021****
Met enige aarzeling begonnen aan dit boek. Gewoonweg een nestje klimaat-ecologen aan het woord? Nog ethischer en heiliger dan de rest?
Toch gelezen en zeer goed bevonden. Dit boek is een wetenschappelijk correct werk dat enorm veel informatie geeft over water. Water is niet simplistisch. Water is een van de meest vreemde en meest onderschatte structuren. Wij bestaan grotendeels uit water en kunnen zonder water niet leven. Onze planeet bestaat hoofdzakelijk uit water. Maar water kan door ijstijden ijs worden en dus uitzetten, onder druk zelfs van kristalstructuur veranderen. IJs kan zelfs visceus worden als de druk zeer groot wordt; de reden waarom bovenlagen dan ook beginnen te bewegen. Water kan verdampen en woestijnen vormen. Water kan afkoelen en regen, sneeuw, ijs maken dat rap smelt als het weer warmer wordt. Deze wetenschappers geven aan wat ons te wachten staat. Ze doen dat eigenlijk vrij voorzichtig en zijn zeer omzichtig wat betreft statistieken. Noordpool en Antartica worden apart beschreven.
Zelf vond ik het inzicht hoe je jong en oud ijs kan herkennen, hoe je begrijpt dat door lange tendensen die te maken hebben met de zon en ons heelal, het soms wat kouder en soms iets warmer wordt. Hoe een paar graden het verschil maken tussen leuk en chaotische miserie.
De taal kon iets beter. Maar de inhoud staat. Als een paal boven water.
Roofvogels & uilen van Europa, Lars Gejl, Noordboek, 2021****
Een zakgids, zo wordt het boek omschreven dat exact 434 gr weegt. Samen met een standaardverrekijker (zo’n 800 gr) ben je toch enigszins zwaarwegend in het veld. Maar goed, dat doet niets af van de kwaliteit van het boek. Deze vogels zijn niet zo gemakkelijk te spotten. Een buizerd of velduil, tot daar. Meestal zie je rovers hoog, in tegenlicht, zweven of als het uilen betreft ergens iets tussen de bomen in de avondschemering of complete duisternis, blinken. Daarom alleen al zijn de silhouetafbeeldingen na de voor- en achterflap zeer nuttig. Iedere soort wordt ingeleid met een vergelijkend beeld waarop de afwijkende kenmerken duidelijk worden. Een QR-code geeft nog meer inzicht en uitleg. Per soort krijg je dan de diversiteit aan soortgenoten. Per familie zie je ook nog het verschil tussen mannetje, vrouwtje, jongen en eventuele groeifases van de jonge, de zogenaamde jonge adults. Het boek is geïllustreerd met foto’s, niet met tekeningen. Maar dankzij de hoeveelheid aan foto’s is er toch concurrentie mogelijk met een ‘handgetekend’ vogelboek zoals de ANWB-vogelgids. Dit boek is een aanwinst voor vogelspotters en nachtuilen.
Meeuwen, Peter Adriaens, Mars Muusse, Ph. Dubois, F. Jiguet, Noordboek, 2021****
In Nieuwpoort was er een hetze omtrent de nooit eerder gespotte Ross meeuw. Hopen mensen en evenveel telescopen bezetten de dijk op zoek naar deze uitzonderlijk verdwaalde Siberische meeuw. Dan kan een handboek zoals deze van pas komen. Want meeuwen zijn echt geen makkie. Velen dragen een andere kledij per seizoen en hun jongen veranderen ook jaar na jaar hun kledij. Daarnaast heb je nog soorten die louter verschillen van iets meer zwart of ringen of strepen op staart- of vleugelpennen. Dit boek gaat louter over meeuwen in Europa, Noord-Afrika en het Midden-Oosten en telt 330 blzn. Het is een enorm goed naslagwerk en opzoekboek. Altijd begint het met een structuur van de meeuw in kwestie. Dan over de adult met vervolgens gelijkende taxa. Dat betreft dan meeuwen die lijken op de meeuw die jij denkt te zien. Daarna wordt uitgebreid ingegaan over de eerste en vervolgens de tweede cyclus.
Ga nooit meer zomaar wandelen langs een dijk of strand. Bekijk wat je ziet aan meeuwen en zoek op.
Een hebbeding voor eilandbewoners, strandwandelaars en dijkkijkers.
Meteosofie, René ten Bos, Boom, 2021*****
Dit is geen klimaatboek of een dagboek van Greta T. Ook geen boek dat meteorologie verklaart voor dummy’s. Toch kon dit boek ook niet ontstaan zonder de blijvende aandacht en heisa om en rond het klimaat. René ten Bos had het eerder over water. Hij zoekt als filosoof de fundamentele natuur op als onderbouw voor eeuwenlange filosofische bovenbouw. De auteur beschrijft op een vrij toegankelijke manier hoe mensen belang hechtten aan wat tussen hemel en aarde gebeurde. Hoe afhankelijk is de mens van wat boven zijn hoofd gebeurt en aan zijn voeten gewaarwordt? Deze Nederlandse filosoof neemt je mee naar de Grieken, naar het christendom en sinds de Verlichting naar de noodzaak van observatie en meten en toch te weinig weten.
Ook het non-lineaire gedrag van het weer, de onwaarschijnlijkheden die op vandaag diverse zogenaamd veilige plaatsen teisteren, plaatsen de mens voor een wereld van chaos en onzekerheid.
Het is en blijft een filosofische taal en dus geen roman. Al blijft het de verdienste van deze auteur dat hij helder blijft, wetenschap en filosofie en sociaal denken samenbalt. Dit vond ik een erg goed boek. Zeker een tweede lezing waard.
Bastions van hoogmoed, Martha C. Nussbaum, Querido Facto, 2021***
Nussbaum is een van mijn favorieten. De ongelooflijke mentale bifurcatie die zij maakt tussen het filosofische, juridische en sociaal-emotionele maken haar sowieso tot een icoon. Slechts twee werken had ze nodig om mij te overtuigen: ‘Oplevingen van het denken’ en ‘Politieke emoties’. Ook het ‘Koninkrijk van de angst’ is een topper.
Dit laatste werk was dan eerder een afknapper. Wellicht geïnspireerd door # me too, schreef Nussbaum een boek over seksueel geweld, rekenschap en verzoening. Weinig nieuws onder de zon. Te lauw voor de dito hashtaggers en gewoon voor wie in ons land hiermee juridisch bezig is. Een ding viel me wel op. Hoe in de USA, staat per staat, wetgeving verschilt en moet afgedwongen worden wat betreft ‘aanranding’, ‘verkrachting’, ‘geweld binnen een huwelijk’. Dit klinkt voor ons middeleeuws. Maar daar is dus nog altijd een enorme strijd te gaan die nog kan keren gezien de Trump-erfenis in de hogere rechtsniveau’s. Overigens is haar verhaal over de seksuele misbruiken in de universitaire sportmilieus echt wel een blikopener. De laatste twee zinnen verdienen de drie sterren.
Theopoëzie, Peter Sloterdijk, Boom, 2021*****
De titel alleen al. Als een varken op een tang in deze tijden. Zowel de ‘theo’ van het goddelijke, het religieuze en dan aaneensluitend ‘poëzie’ in tijden van verwarrende snelheid. De ondertitel van het boek intrigeert nog meer: ‘De hemel tot spreken brengen’.
My god. Daar gaat Sloterdijk weer. Wie waagt het in tijden van nationalisme, van ontkerkelijking en tegelijkertijd religieus fanatisme te filosoferen over het verhaal van ‘religie’? Sloterdijk dus. Voor mij zijn beste boek na de ‘Kritiek van de cynische rede’ (2 delen, Arbeiderspers, 1984) en ‘Sferen’ (2 delen, Boom, 2009).
Sloterdijk leest niet gemakkelijk. Zin na zin kan zowel onbegrijpelijk zijn als hilarisch klinken. Alleszins een one-stop-shop voor wie met manieren zoekt naar one-liners. Dat is één manier om zijn werk te lezen. Geen manier om zijn denken te verteren.
Zelf sta ik verbaasd hoe hij, met een eruditie die hem weinigen nadoen, het verhaal van goden en godsdienst plaatst als een verhaal dat ‘gedicht’ wordt en door instituties en machthebbers wordt bezegeld. Vanaf de wortels van de Antieke Oudheid tot op heden worden verhalen gesmeed die de mens wil plaatsen in een universum dat hij niet snapt. Uiteindelijk niet kan snappen. Maar waar verhalen en verdichtsels, en religies vooral, oorsprong en vooralsnog geen eindpunt zijn van het verdichten van wat de mens tot mens maakt. Niets mag chaos zijn.
Sloterdijk lezen is iets van ingraven. Soms ontbreekt het plaatje. Dat is altijd zo bij deze filosoof. Een schrijver met een hamer die hamert op wat niet juist is. Wat is niet juist? Datgene wat iedereen denkt dat het moet zijn. Dat is het valse wij-gevoel dat deze filosoof met breedspraak brengt. I love it.
