Maandag, 12 augustus 2024 10:52

Een lezer blogt: Annick Vansevenant

Gelezen XXXII


Annick Vansevenant
voor De Zondvloed Boekhandel/ R &M

Editie augustus 2024

Non-fictie

Kafka, schrijven voor zijn leven, Rüdiger Safranski, Atlas Contact, 2024***

Safranski is een filosofische erudiet of een erudiete filosoof, zo je wil. Hij leest en denkt na en verbindt. Hij schreef boeken over filosofen zoals Nietzsche, Schopenhauer en Heidegger. Daarnaast had hij het ook over schrijvers, niet louter bekeken als literaire biografie maar eerder als een setting in hun denktijd. Zijn boek over Hölderlin is daarvan een voorbeeld.

Het voordeel van Safranski is dat hij helder schrijft, zonder kapsones. Intussen is de auteur ver de pensioenleeftijd voorbij en nu komt er een boek over Kafka. Toeval?  Of gewoon interesse in deze eigenaardige auteur die symbool werd voor vervreemding en voor alles wat bureaucratisch misloopt?

Van Kafka zijn 'Het proces' en 'Het slot' de meest bekende en ook de best doorlezende romans. Die komen aan bod in dit boek al kiest Safranski voor een andere invalshoek. Hij heeft het over de schrijver Kafka en vooral hoe hij wil of kan schrijven. Een intense biografie over hoe hij altijd moeite had om het leven en het schrijven te ontkoppelen. Dat lukte hem uiteindelijk nooit. Dat is de rode lijn in het boek. Als Kafka schreef, verwaarloosde hij het leven van zijn geliefden, vrienden en omgeving. Als hij door schuldgevoel toch aandacht besteedde aan het leven, vond hij dat er tijd verloren ging om te schrijven. Een dilemma dat zijn leven tekende. Kafka had veel vrouwen en in een beginfase altijd heftig. Soms dertig brieven per maand, wat aanzienlijk meer tijd vraagt dan evenveel keer een sms sturen. Maar uiteindelijk koos hij altijd heftig voor de schrijverij.
Het boek leest vlot en verveelt soms door een te lange synthese van het oeuvre van Kafka. Dat neemt net te veel bladzijden in beslag volgens mijn mening. Toch loont het de moeite om daardoorheen het nadenken van Safranski te vinden en hoe hij Kafka interpreteert. De verscheurende keuze tussen ‘het’ leven rondom en ‘het’ leven als auteur. Ontleend aan Kafka dan vragen over macht van het systeem tegenover de onmacht van het individu. Al is dat laatste dan vooral de onmacht om de noodzakelijke macht te bespelen.
In die zin toch wel een actuele Kafka die Safranski hier neerzet.

Het kon nog wat korter en beter gezet zijn, volgens mij. Maar absoluut de moeite waard om te lezen.



Hannah Arendt, de biografie,  Thomas Meyer, Atlas Contact, 2023****

Een stevige biografie. Dat is het minste wat je van dit boek kan zeggen. Soms te detaillistisch al zijn details in het leven van Arendt niet altijd onbelangrijk.

Het leven van Arendt is verbonden met Nazi-Duitsland. Als Jodin geboren in Königsberg (Kaliningrad) in 1906, kreeg ze te maken met een veranderend wereldbeeld. Haar ouders die intelligent en ook een groot netwerk hadden, waren afwijzend ten aanzien van het zionisme. Volgens haar ouders was dit in strijd met wat zij bereikt hadden en tegenstrijdig met de werkelijkheid die zij op dat moment ervaarden. In het dagboek van de ouders leest de auteur dat Hannah als kind nu eens overgevoelig en dan weer geniaal was, gemiddeld of zelfs slecht op school… Het leest als een Einstein-verhaal.
Haar eerste scriptie betrof de (katholieke) kerkvader Augustinus.

Lezend door alle details van deze biografie zie je hoe mensen gedwongen worden om zich te verplaatsen. Zowel qua ideeën als qua coördinaten. Je leest in de filmische biografie over de Jezuiëtennovice Heidegger met wie zij in 1925 een affaire had. Hoe Arendt startte met een lezing over Augustinus en dan terechtkwam bij Jaspers in Heidelberg.
Eigenlijk leest deze biografie als een aparte, scheve inkijk op de vorige eeuw. Een eeuw vol turbulenties die ook in onze eeuw blijven spelen. Het Joodse vraagstuk en haar visie op een confederatie van alle volken van de Middelandse Zee, de vragen over de natiestaat die volgens Arendt toen al achterhaald was, haar visie op de Joodse raden die verantwoordelijkheid dragen voor de deportatie en dood van vele duizenden Joden...

Dit boek gaat over nu. Arendt is een arend die vliegt over diverse continenten, gevlucht is, gewond is en denkt en kritiek geeft. Een vrouw die liefhad en soms een misstap beging.
Dit boek vraagt concentratie. Dat maakt het niet gemakkelijk om de vierhonderd bladzijden als een makkie te lezen. Toch wel doen want de inspanning loont.



Kun je buiten je eigen denken denken?, Coen Simon, Filosofiemagazine Nijmegen, 2024***

De vraag alleen al doet je buitelen. Maar wat wil Coen Simon, hoofdredacteur van Filosofie Magazine en winnaar van de Socrates-beker 2012, ons wijsmaken?

Eigenwijs behandelt hij een aantal vragen die ogenschijnlijk 'triviaal' lijken. Vragen zoals: 'Wat doen vogels anders dan zingen?', 'Wat willen we eigenlijk als we iets vragen?', 'Waarom spelen we?', 'Kunnen we gedachten van een gezicht aflezen?'.

Het boek bestaat uit antwoorden op zo’n vijftigtal vragen die beknopt maar dubbelzinnig worden gegeven. De antwoorden zijn meestal niet langer dan een A4.
Dat maakt het boek leuk en als het ware een ontdekkingstocht in denken met veel bochtwerk. Een avontuur in denken en nadenken en soms onverwacht switchen van hoek.
Absoluut leuk qua scheefschaatsen in filosofie. Misschien iets te veel af en toe van gezochte woordspelingen waardoor het wel leuk klinkt maar iets van klank verliest. Een teveel aan woordspel vormt soms een barrière voor de inhoud en logica.

Een boek dat je niet in een keer hoeft door te nemen maar gewoonweg af en toe eens openslaat. Want te veel van dit wordt soms een teveel die na een tijd een déjà vue oproept.



Hoe lees je een boom, Tristan Gooley, Kosmos, 2024***

Waarom ziet een boom er uit zoals hij er nu staat? Waarom zijn bomen van eenzelfde soort soms anders gegroeid? Wat ontdek je aan een kruin? Aan een vork in de boom? Een oog in de stam?

Gooley neemt ons mee op reis naar bomen. Soms naar een boom. Wat je afleest aan geschiedenis, een moeilijk moment, een paar jaren van goede groei, een infectie... Laat staan de impact van zon, bepalend voor de fotosynthese, de wind als belager en dus richtinggevend, water en grond als voedingskracht. Hoe een boom plooit naar de wind en de wortels in de lijzijde zich verstevigen, meer hout aanmaken. Zelfs zonder wind kan je als wandelaar zien wat de overheersende windrichting is in dit gebied.

Het boek leest vlot en staat vol interessante weetjes. Geschreven door een gedreven Engelse boomliefhebber.

Een nadeel vond ik dat hij soms zijn eigen ervaringen eerst neemt, soms een zijsprong neemt vanuit eigen leven, om dan iets te vertellen over een boom. Dat maakt het boek minder structureel dan bomen zijn. Soms verduidelijken tekeningen meer dan de tekst.
Uiteraard is een boom een samenhang van wortel tot kruin. Maar continu switchen tussen deze onderdelen is niet gemakkelijk voor leken.

Het idee achter het boek vind ik vijf sterren waard. De uitwerking slechts drie omdat je soms, door de slordige structuur van het boek, niet altijd het bos door de bomen ziet. Dat is jammer. Want zelf leerde ik een paar lessen uit het boek die ik na een wandeling probeerde toe te passen. Dat lukte redelijk goed. Maar het vroeg wat aanstipwerk in het boek om de essentie te bereiken.

Het is en blijft een leerrijk boek. Maar lees het niet in een ruk door. Bekijk opnieuw en leer opnieuw en schrap de passages van persoonlijke ervaringen die helemaal niet belangrijk zijn in dit geheel. Een goed boek ook dankzij de appendix die je in onze gematigde, noordelijke streken toch wel een gids biedt om bomen te herkennen. Een prima ding voor boom-analfabeten.


Fictie

De erfenis van Abelke Bleken, Jarka Kubsova, Atlas Contact, 2024***

Deze streekroman strekt zich uit over een paar eeuwen. Per hoofdstuk zie je Abelke haar verhaal vertellen, afgewisseld met Britta. Zij komt vijfhonderd jaar later met haar gezin in die streek wonen, een idee van haar man.

Het boek leest als een duet. Abelke als zelfstandige boerin in een marsland, overgeleverd aan de grillige natuurkrachten in een tijd waar geloof en bijgeloof hand in hand gingen. Britta als ex-geografe en moeder van een gezin, overgeleverd aan de ontkende maar bestaande wetten van een mannenmaatschappij.
Abelke gaat als heks ten onder. Britta overleeft en zoekt alles op over Abelke. De link van onderwerping, van het niet kunnen verwezenlijken, van onbegrip voor vrouwen die meer willen zijn dan moeder of domme gans… Een verhaal dat zich afspeelt in een ruw marsland nabij Hamburg.

De start vond ik zwak en ook flauw geschreven. Af en toe ook een slordige vertaling opgemerkt. Het verhaal is misschien voor vrouwen van nu, te doorzichtig en te gewoon. Niets nieuws en ook wat te lang uitgerekt.

Naderhand won het boek aan kwaliteit. Gezien ik toch getriggerd bleef om te weten hoe alles afliep, was het boek de moeite waard ook dankzij de mooie natuurbeschrijvingen. De combinatie van de wisseling tussen deze twee vrouwen, levend in een totaal ander tijdperk en toch vergelijkbaar, is een goede trouvaille. Op zich al een ster waard.


De sympathisant, Viet Thanh Nguyen, Marmer, 2017****

Met dit boek won Nguyen de Pulitzer Prize in 2016. Hoofdthema is de Vietnam-oorlog net als die op zijn einde loopt anno 1975. Het ik-personage is een dubbelspion en lijkt zijn memoires neer te schrijven na het overleven van ingewikkelde complotten. Het boek telt 400 bladzijden geschreven in kleine font. De auteur schrijft gecondenseerd. Continu lees je en herlees je een wisseling van gebeurtenissen, beschouwingen, introspectie en geopolitieke interpretaties. Kortom, geen gemakkelijke inswinger. Het gaat om ploegwerk.

De Vietnamese auteur snijdt vlijmscherp op wat wij Westerlingen als verworven zien. Hoe wij aankijken tegen Aziaten. Hoe we ze over een kam scheren. Hoe wij ze negeren ondanks hun pogingen om te integreren (in de VS dan in dit boek). Wat is schuld? Wat is onschuld? Wat is spijt en wat is vriendschap als je politiek tegenovergestelde meningen hebt? Kan een mens dit overstijgen of is de ideologie heersend? Verraad je vrienden voor je overtuiging? Wat is rijkdom als je opgroeide in armoede?

Steeds meer kom je in het denkpatroon van de spion. Van langsom meer zie je de twijfels groeien, de angst soms en het toenemend ongenoegen. De auteur is niet anders dan het wezen van zijn personage. Dichter kan het niet. Angstaanjagend is het wel.

Nee. Dit is zeker geen vakantielectuur. Een bijwijlen hard boek over hoe wij, autochtonen, ons eigen ding denken en ons superieur achten en hoe anderen, mensen van andere origine en/of vluchtelingen, dit zo scherp zien en ons terecht belachelijk maken. Zeker een aanrader voor Trump mocht hij ooit nog in het Witte Huis op zijn gouden toilet plaatsnemen.


Strega, Johanne Lykke Hom, Uitgeverij Oevers, 2024*****

Dit boek is een uitschieter in de zin van uitstekend. Zowat het beste wat ik las in 2024 wat betreft romans. Bevreemdend eenvoudig qua taal, complex qua emoties, verwrongen qua plot. Je leest en per zin zie je een stukje van je eigen leven passeren. Zomaar.

Het boek is als een vacuüm, op zichzelf staand en niets anders nodig. Geen verwijzing, geen aanwijzing, geen brede historische achtergrond. Dit boek kan zich afspelen in de late middeleeuwen, de negentiende eeuw of vandaag. Geen idee.

Rafa arriveert in hotel Olympic om er te werken als kamermeid. Ook als serveerster als er gasten komen. Maar die komen nauwelijks. Toch blijft hun dagelijkse routine dezelfde en dat is nogal bizar, een beetje Kafkaiaans. Is Olympic een verwijzing naar de berg Olympus? Moeilijk toegankelijk voor mensen? Zijn de nonnen in de nabijheid een teken van bemiddeling naar de goden?
Toch blijft het aardse leven voor Rafa hard om dragen. De vriendschap tussen de seizoenarbeidsters is groot en soms erotisch getint.
Tot er opeens gasten opdagen. Mannen. Goden? De eenvoud en routine wordt verstoord. Wat gebeurt er daar? Een arbeidster sterft. Er werd geweld aangedaan. Femicide maar niet in detail beschreven.
Rafa vlucht met haar zoontje weg van het hotel en neemt afscheid van haar hartsvriendin Alba.

Bij het lezen was ik geïntrigeerd door de titel. Strega betekent 'heks' in het Italiaans en is de naam van een gele likeur. Shtriga is een mythologisch wezen dat bloed zuigt van vrouwen tijdens de nacht en is een Albanees woord. Alba?

Dit is een boek dat ik direct wil herlezen. Ondanks de eenvoudige taal, met vrij veel herhalingen en omkeringen, blijft het gevoel me achtervolgen dat ik veel gemist heb. En dat zou zonde zijn om het in nonnentaal te zeggen.

 

Hier kom ik nog op terug, Rob Van Essen, Atlas contact, 2023***

Deze auteur kreeg dit jaar de Libris Literatuur Prijs voor dit boek. De verwachtingen zijn dan ook hooggespannen. Nooit eerder las ik iets van deze auteur. Een kennismaking met een gouden randje dus.

Van Essen schrijft mooi, erudiet, grappig en af en toe met een hoekje af. Veel breedsprakeriger dan Lykke Holm (zie vorige bespreking) wat je ook al merkt in de titel. Een lange zintitel is op zich al ongewoon. De hoofdfiguur Rob (!) Hollander is journalist die nauwelijks aan de bak komt. Het verhaal start in zijn kindertijd met een gebeurtenis die hij niet kan vergeten. Een dwaaltocht met zijn nieuwe vriendje naar een ‘kwade’ man, verdwalen en bij thuiskomst in de nacht een klap in het gezicht krijgen. Daarna komt de journalist met het eigenaardige voorstel om een reportage te maken over mensen die zichzelf zoeken. Ook via sociale media. De hoofdredacteur aarzelt maar geeft hem een kans. Hij stuurt berichten naar zijn ex-medestudenten filosofie. Zo begint een compleet ander verhaal die grenst aan science fiction. Dat is geen gemakkelijke overgang al blijft de taal zeer mooi. Uiteindelijk wordt Rob door Icks uitgenodigd naar Los Angeles. Icks? Te lezen als X? Of als veel ‘ikken’? Het transport is een soort futuristisch tele-tijdtoestel. Op dat moment haak ik wat af.
Uiteindelijk komt hij terecht in een luxe-oord en krijgt hij opdrachten vanuit zijn verleden waar Icks hem naar toe stuurt. Elementen uit zijn jeugd die niet zijn opgelost en Rob nog bezig houden. 'Ik kom hier nog op terug' is een verwijzing naar die opdrachten. Gaandeweg komt hij terecht in een groep bestaande uit zijn medestudenten. Langzamerhand worden identiteiten duidelijker en de sfeer wat spookachtiger.

Voor mij een bridge too far wat betreft idee. Wel mooi om lezen maar de plot en de intrige kon me niet bekoren wegens een teveel aan rariteiten. Precies dat rariteitenkabinet ontnam me het beeld van een gedreven en intellectuele auteur. 'Te' is nooit goed.



Yellowface, Rebecca F. Kuang, the house of books, 2024****

Een vermakelijk boek voor wie werkzaam is in de wereld van literatuur hetzij als bekend auteur of debutant, hetzij als boekhandelaar, hetzij als betrokken binnen de uitgeverswereld. Een inkijk zonder weerga en vrij leuk, zelfs spannend gebracht.

Hoofdpersonage June Hayward wil schrijver worden maar raakt niet voorbij de uitgeverslijn. Haar vroegere schoolvriendin Athena daarentegen schrijft de ene bestseller na de andere en wordt op handen gedragen door het publiek en de winstminnende mediawereld daarrond. Tijdens een ontmoeting met June sterft Athena. Een onschuldige, idiote verstikkingsdood. June schrikt maar is alert genoeg om haar manuscripten te jatten. Zo wordt June de nieuwe Athena. Ze werkt en herwerkt, denkt dat ze zelf de teksten tot hoger niveau brengt en zoekt uitgevers. Die ze snel vindt. Ze verzint niet alleen teksten, ze verzint zichzelf.
De vraag is hoe en wanneer haar plagiaat en bedrog aan het licht komt. Hoe inventief June haar belagers bedriegt en weerloos maakt. Hoe het net van leugens meer en meer verstikkend werkt. Wat leugens met een mens doen. Hoe een underdog uiteindelijk voor ontmaskering zorgt.

Psychologisch goed geplaatst, mooie plot, veel kennis van de zakelijke boekenwereld. Een paar uur leesplezier gegarandeerd!



De garage, John Banville, Querido, 2024*****

De auteur is geboren in Wexford, Ierland. Het lijkt niet direct de plaats om wereldwijd te schrijven en ook wereldwijd als schrijver faam te verwerven. Toch blijft de Ierse setting wel hangen al spelen veel van zijn boeken zich af op ongewone locaties die al bij al één ding gemeen hebben met Wexford: isolatie.

De garage is het meest recente boek in een politiereeks waarbij rechercheur Strafford en patholoog Quirke de protagonisten zijn. De vorige van deze serie vind je onder de titels 'Sneeuw' (zie eerdere blog) en 'April in Spanje'. Overigens schrijft Banville ook thrillers onder het pseudoniem Benjamin Black.
De rechercheur en de patholoog zijn twee polen van een magneet. Het verschil in klasse, in stijl en de rancune maken de dialogen scherp en bijtend. De Ierse kust is nabij. Neem nog een ‘simpele’ moord in een garage, een misdaad die toch wel tentakels heeft binnen de kerk, zich uitstrekt naar oorlogsindustrie en zelfs Israël in beeld brengt… en je begrijpt dat je weer ‘weg’ bent al lezend. Geen gemakkelijke combinatie om dit geloofwaardig te laten overkomen. Zeker nog als Strafford aanlegt met de dochter van Quirke. Koorddansen. Geen Ierse discipline maar Banville doet het echt uitstekend. Een boek dat niet alleen een misdaad beschrijft, maar ook de onaangetaste machtswellust van bepaalde groepen niet onbesproken laat. Dat allemaal met de cynische humor Ieren eigen.

Van dit boek genoot ik meer dan van 'Snow'. Al moet Banville nog altijd leren hoe bomen er uitzien in de herfst en of vleermuizen wel in de winter vliegen (dat was het geval in 'Snow'). Misschien toch wat het Ierse platteland vergeten? Of ondanks de weidse natuur daar toch geen natuurliefhebber?

 

Het eiland van de zielen, Piergiorgio Pulixi, A.W. Bruna, 2024*****

Pulixi is bij ons relatief onbekend. In Italië won hij  met dit boek de Premio Giorgio Scerbanenco, een belangrijke Italiaanse thrillerprijs. Het boek speelt zich af in zijn geboortestreek, Sardinië. Italiaans grondgebied maar absoluut niet Italiaans aandoend.

Sardinië valt niet te vergelijken met Sicilië. Het eiland is veel ruiger en bewaarde meer de eigen stijl van leven dan het bruisende Sicilië. Die harde, ruwe teneur is merkbaar in het boek.

Je wordt als lezer meegesleept in een rituele oertijd. Tegelijkertijd zijn de dialogen hedendaags, spittant en - echt waar - vrouwvriendelijk. Twee vrouwelijke onderzoekers moeten het even met elkaar doen. De ene is een echte Sardijnse. De andere een Milanese die weinig begrijpt van wat plaatselijk omgaat qua gebruiken en tradities maar evengoed een scherpe tong en blik bezit. Het boek start als een ‘cold case’. Een oud dossier waar een gepensioneerde en intussen doodzieke onderzoeker toch nog een punt wil van maken.
Saai en stoffig, denken de twee rechercheurs die gehuisvest worden in een kelder. Tot opnieuw een vrouw gevonden wordt, vermoord volgens dezelfde rituelen. Opeens worden de 'cold cases' hot.De schrijver wisselt van standpunt en gaat in op de gebruiken van het binnenlandse bergvolk. Bijna ongelooflijk, maar goed... in Sardinië is niets onmogelijk als we de auteur mogen geloven.

Als lezer is concentratie blijvend nodig, 470 bladzijden lang. Want er zijn escapades die wel belangrijk maar onverwacht naar het einde toe een andere twist krijgen. De schrijver zet je graag op een verkeerd been, houd je een wortel voor waardoor je passen zet en denkt het pad te volgen.

Conclusie? Lees het boek op rustig tempo en geniet. Sardinië is een oergegeven in Europa. Dat is geen verdienste van de auteur. Maar de schrijver zet dit gegeven wel in de verf en werkt het tot op de puntjes mooi af. Een superbe misdaadroman zowel voor de zomer als tijdens de winter wanneer je over het zuiden droomt.

Gelezen 226 keer Laatst gewijzigd op Maandag, 12 augustus 2024 11:21