Gelezen XXVIII
Annick Vansevenant
voor Boekhandel De Zondvloed

Editie oktober 2023

Non-fictie

Trots, de filosofie van een emotie, Martha Claeys, Boom, 2023****

Een prachtige invalshoek. Zo oud als de straat en nog altijd zeer actueel. Trots is net als alle emoties moeilijk in quanta uit te drukken en het al of niet hebben van een teveel of een tekort aan (terechte) trots is een van de vele stempels van onze persoonlijkheid.

De verdienste van deze jonge filosofe (°1994) is de spreiding die ze maakt tussen het individu, het sociale gebeuren en het leven in een sociale context wat ons direct naar een ethische reflectie brengt. Ze schuwt de grote items als racisme of een terreuraanslag à la Breivik niet om haar inzichten te toetsen.

Het boek is absoluut niet ‘Heideggeriaans’ geschreven. Een opluchting voor mensen die dieper willen graven maar het hermetisch taaltje dat sommige filosofen graag gebruiken niet of nauwelijks begrijpen. Net zoals deze lezer overigens.

Absoluut anders is ook hoe de auteur aan bronnenvermelding doet. Geen lijstje van titels en uitgevers, maar telkens een korte beschrijving van wat het vermelde werk in verband met dit boek betekent. Op die manier kun je voor jezelf aanstippen welke werken je zelf nog wil lezen. Je krijgt een bron en een summiere recensie. Dat is mooi.

De hoofdthese van het werk is dat trots wel één emotie is maar door drie houdingen kan worden opgewekt: zelfwaardering, zelfrespect en zelfliefde. Dat lijkt vlug gezegd maar het vraagt een boek (en misschien nog zo eentje?) om alles uit te klaren.

Zelfwaardering heeft een eerdere economische en competitieve component. Het gaat om de ‘waarde’ van wat je vertegenwoordigt in vergelijking met anderen. En die waarde ligt vaak in status, in de positie die je bekleedt en wordt dus meritocratisch, economisch vertaald.

Zelfrespect heeft eerder te maken met erkenning en voor jezelf erkennen van grondrechten. Ik mag er zijn zoals ik ben (geworden). Hier komen thema’s als racisme, feminisme en politieke vertaling meer aan bod. Het gaat om een basisattitude van rechtmatige erkenning, ook van de andere.

Zelfliefde is in dit kader wat een buitenbeentje, naar mijn mening. Claeys verwoordt het als een houding van aandacht en eerlijk naar jezelf kijken. Waar zelfrespect en zelfwaardering een duidelijker extrovert karakter hebben, zie je bij zelfliefde een reflectie naar het zelf. Op een bepaald noemt ze zelfliefde ook zelfverantwoordelijkheid of het toetsen van je zelf aan de wereld.

Kortom, lees het boek. Misschien een manier om trots te worden op jezelf?

Maria Theresia van Oostenrijk, Elisabeth Badinter, Noordboek, 2023****

Wat een verrassing om Badinter terug te lezen en dan nog met een boek over zo’n figuur. Badinter, is een feministisch auteur en deed o.a. stof opwaaien met ‘De mythe van de moederliefde’ (Rainbow Pocket, 1980 Flammarion, Parijs).

Keizerin Maria Theresia kennen we vaak van staatsieportretten ergens in een Weens paleis. Meestal sta je niet stil bij dat soort machtige figuren waarvan je óf denkt dat ze daar toevallig geboren zijn en het goed hadden óf machtswellustig hun ding deden en eigenlijk weinig voorstelden qua inhoud.

De verdienste van dit boek is dat je de tweezijdigheid van die vrouw leert kennen. De vrouw als blijvend verliefd op haar echtgenoot Frans I Stefan (Lotharingen), goed in bed maar een klungel in politiek opzicht. Ze baarde 16 kinderen (!) en vervulde intussen haar rol als machtige keizerin. Een work-life balance die alleen voor de rijksten mogelijk was (en misschien nog is). Hoe ze uiteindelijk als ‘keizerin’ werd gekroond en wat de intriges waren met de rest van het Heilig Roomse Rijk en Frankrijk is echt een boeiende brok geschiedenis. Maar mooi is hoe Badinter zowel de background van het politiek gekonkelfoezel als de strijd van die ene vrouw in een mannelijk dominante wereld een terechte plaats geeft. Dankzij goed gedocumenteerd leert de auteur je ook de kleine niche van vertrouwelingen rond de keizerin beter kennen. De onzichtbare influencers in een niet-digitaal tijdperk. De geschiedenis herhaalt zich als haar zoon Jozef II haar plaats wil innemen en andere opties ziet in het toenmalig internationaal landschap. Ze streed tot het einde om haar visie door te duwen.

Een tip: ga nooit naar Wenen zonder dit boek gelezen te hebben!

Raaf, cultuurgeschiedenis in vogelvlucht, Kristof Smeyers, Ertsberg, 2023**

Wolf, wildernisgeschiedenis, Kristof Smeyers, Ertsberg, 2023***

De auteur is historicus verbonden aan de UA en behaalde een doctoraat cultuurgeschiedenis met een proefschrift over het bovennatuurlijke in de moderne Britse eilanden.

Niet toevallig wellicht dat Smeyers zowel raaf en wolf koos als smal spectrum om wereldwijd cultuur te verkennen. Ik zie het al komen: vos wordt de volgende in de reeks.

Alle gekheid op een stokje. Hoe lezen deze boeken?

De auteur schrijft het vrij persoonlijk en je wordt dus meegenomen in zijn gedachtentrein. Dat maakt het vlot en leuk leesbaar. Heel veel mooie verhalen over zowel de wolf als de raaf in de oudheid, middeleeuwen en nu onze tijd, geven het boek een enorme rijkdom. Je reist de wereld rond op de poten van een wolf, op de vleugels van een raaf. Ongelooflijk hoe zoveel culturen en tijden een impregnatie hadden van dieren die hun leven of in gevaar brachten of doorkruisten zonder daarop gezag te kunnen uitoefenen.

Dit had wat mij betreft een vier- of vijfsterrenverhaal kunnen worden. Moeilijk had ik het met de structuur. Chronologie of een indeling naar thematiek ontbreekt. De hoofdstukken worden naar mijn mening nogal ingedeeld op basis van een quote maar dan gaat de auteur verder van hot naar her. Het is alsof de auteur vertelt. In een podcast zou dit schitterend zijn. In een boek zoek je meer de plaats en de reflectie en… opeens ben je op zoek naar de rode draad. Of is het een grapje van de auteur om de lezer te doen zwerven net als een wolf of raaf?

Mooi in ‘De Wolf’ vond ik het centraal idee van grenzeloosheid gekoppeld aan de menselijke neiging om wildernis te laten gedijen als het maar afgebakend is. Net wat wolven niets kan schelen en daarom ook zo intrigerend, fascinerend en bedreigend zijn.

Raaf geef ik een ster minder. Omdat ik nu net iets van vogels ken, zij het als amateur. Maar een raaf continu verwarren met kraaien is not done. Een voorbeeld? Hij beschrijft het mirakel met zwarte vogels van H. Godelieve van Gistel als een mirakel van raven. Als Gistelnaar en scenarioschrijver van een aantal films over deze heilige zijn daar vraagtekens bij te stellen. Waren er raven in de moerassen van Gistel toen, in de 11de eeuw? Alle doeken en documenten spreken over het kraaienmirakel. Overigens spreekt de auteur over ‘de bossen van Gistel’. Met alle respect, toen was Gistel door de Duinkerke II- transgressie niets meer dan een hoogte op een reeks rietvelden en moerassen. Het Houtland lag net iets verderop richting Zuid-West-Vlaanderen, vanaf Koekelare en dan verder naar Torhout, Houthulst. De namen spreken voor zich en die streek wordt lokaal nog altijd ‘Het Houtland’ genoemd. Geografisch ligt de splitsing om en rond Eernegem, aan de Moerdijk.

Af en toe zie ik de auteur in dit boek twijfelen over kraaien en raven. Het zijn familieleden, dat is juist. Maar een raaf is geen kraai en een kraai is geen kauw

Dat soort verwarring doet me twijfelen over de rest. Maar op zich heb ik me een aantal uur goed geamuseerd en hoe dan ook veel bijgeleerd over wolf en raaf.

Een pluim overigens voor de mooie uitgave. Handig om buiten in een park te lezen en de leuke illustraties doen je zoeken naar meer.

Fictie

Fayne, Ann-Marie MacDonald, Nijgh & Van Ditmar, 2023*****

In de venen van Schotland, Engeland en Ierland werd turf gestoken tot laat in de 19de eeuw. Vergis je niet: Fayne is een turf van een boek van bijna 800 bladzijden kleine druk en… speelt zich af in een veengebied.

Tot daar de vergelijking met turf als vergeten brandstof.

Een pracht van een boek en absoluut aanrader voor de herfsttijd, lezend met een dikke trui en warme sloffen. Een andere optie is het boek mee te nemen indien je richting zuidelijk Schotland reisplannen hebt. Of eender waar eigenlijk in dat grote ‘Britannia’.

Een anglofiel boek. Alles wat je verwacht van Engelsen of Schotten, lees je in dit boek. Het decor is de Victoriaanse tijd waar weinig ruimte was voor ‘speelsheid’ en zeker geen seksuele speling werd aanvaard. We maken kennis met Charlotte die enorme interesse vertoont voor natuur en wetenschap. Ze wil dokter worden. Maar haar vader houdt dit tegen. Haar moeder is dood, zo zegt haar vader en haar overleden broertje, de kleine Charles, was daarvan de oorzaak. Oude meiden en rare knechten geven het decor nog meer charme en de tante van Charlotte kan zowat Queen Victoria herself zijn. Verder wil ik niets meer verklappen. Het boek bouwt zich goed op, misschien een dipje rond het midden maar dan gaat het terug in crescendo.

Een verhaal dat zich afspeelt anderhalve eeuw terug. Maar de thematiek over zelfrespect, recht, gender, transgender zijn enorm aanwezig en dus hyperactueel. Een mooie twist en MacDonald maakt het geheel leesbaar en spannend.

Voor mij ‘de’ roman-ontdekking van dit jaar. Ik sta niet alleen. Drie mensen lazen het in twee dagen tijd. Onthaasten? Lees dan Fayne. Je bent even weg van de wereld en tegelijkertijd van deze wereld.

Er schuilt een vreemde in ons, Sheila Armstrong, Uitgeverij Mozaïek, 2023****

Was ‘Fayne’ de roman-ontdekking van 2023 tot nu toe, dan was dit boek een literaire hoogvlieger al lag de plot op zeeniveau, ergens in een godvergeten gat aan de Ierse kust. Het begint met een dode man in zithouding die kijkt naar de Ierse Zee. Het parket doet vaststellingen.

Als lezer denk je dat hierop een whodunit of een literaire thriller volgt. Je bent eraan voor je moeite. Niemendal thriller. De auteur weeft rond de dode een kluwen van mensen in een soort dilatatie van tijd binnen een beperkte ruimte. Alles speelt zich af in een dood stadje aan zee. Ooit verging daar een schip.

Zee, een paar straatjes op het land, strand en dan mensen. Ieder een eigen verhaal en soms aangeland, aangestrand, bijna verdronken. Humaan leven op een beperkt geografisch gebied dat grenzeloos wordt door die aangelanden en wie daar per toeval zijn of haar stek vindt. Elk doet zijn verhaal. Soms hebben ze met elkaar te maken. Soms in de verte. Je leest door de ‘getuigenissen’ het leven van vroeger en nu. Daar aan de Ierse Zee.

Een ingenieus idee qua opbouw van een literair hoogstandje. Enorm beklijvend en soms ook heerlijk puzzelen voor de lezer om de eenheid achter een diversiteit van verhalen te zoeken. Hierachter zit een auteur met behoorlijk wat cluster-brains!

De Rachel Affaire, Caroline O’Donoghue, Ambo/Anthos, 2023****

Na de eerste tien bladzijden dacht ik te stoppen. Geen interesse in die hoofdfiguur Rachel. De zoveelste hype-roman van een jonge vrouw in moderne tijden.

Enfin, doorzetten loont soms. Dat om diverse redenen. Het is goed geschreven en met drive. De plot bouwt zich mooi op en kent geen dipjes. De schrijfster schetst een mooi beeld van Cork (Zuid-Ierland) en de haat-liefde relatie met het on-moederland Engeland.

Je ziet er jonge, begaafde mensen vechten voor kansen. Ze gaan uit, hokken samen en soms valt het goed uit en soms minder. Er zijn vriendschappen voor het leven en misbruiken of leugens die verwoestend zijn. Er is een ongewenste zwangerschap en dan een andere. Niets wordt uit de weg gegaan.

Na het lezen, was mijn mening compleet anders. Dit is geen pulp. Dit is een goed boek en goed gestructureerd. Altijd een stijgende climax-lijn. Los van de vele climaxen die een aantal duo’s in bed beleven...

Het is lang wachten op die bepaalde affaire. Daarom ook een zeer goede titel. Wat was nu die affaire van Rachel?

Vlot, modern, goed opgebouwd en toch niet simplistisch. Zet je als oudere generatie even boven die eerste tien bladzijden en hou vol. Inspanning loont.

Solenoïde, Mircea Cartarescu, De Bezige Bij, 2022****

Hier bereik je een andere dimensie. Dit is geen boek al is er een kaft en zijn er talloze bladzijden volgeschreven. Dit is echt geen boek.

Dit lees je niet als een boek. Het is zoals een eerste kennismaking met een land als India: you hate it or you love it.

Soms was ik het lezen na een tijd beu. Als ik opnieuw begon, bleef ik weer een behoorlijk paar uur bezig tot mijn eigen verbazing. Deze auteur doet iets met de lezer en hij bespeelt jouw verveling vanuit ‘getikte’ woorden. 876 bladzijden is niet niks. Vooral als elke zin werkelijk een gelaagde volzin is en uitspittend (en soms uitputtend) neergepoot wordt.

De schrijver leeft in Boekarest. Niet direct de meest mooie stad van ons continent en ook jarenlang onder een regime dat niet zo (h)eerlijk was. Het hoofdpersonage is leraar ietwat tegen zijn zin en soms met zijn zin. Hij droomde eigenlijk van een literaire carrière maar die aspiratie werd gefnuikt door vernietigende kritiek bij een eerste voorstelling. Dat blijft hem parten spelen.

Stukje bij beetje krijg je inzicht. Daartussen is veel doorzicht van details waar bijna geen levend wezen op let. Begrijp jij hoe eelt groeit als het gaat om dode huid? En waarom koopt hij een huis met een solenoïde in de kelder waar hij door een vinger op de knop zwevend zijn vriendin tot een climax brengt?

Is dit vreemd? Is dit gewoon gewoon? Is hij geschift? Of net niet? Zijn wij allemaal geschift en redeneert deze auteur gewoon en zijn we iets vergeten van het (ab)normale? Ben ik ergens blijven hangen in het normale verwachtingspatroon?

Zijn zinnen, in alle betekenissen van het woord, gaan diep en onverwacht raar. Altijd ook die neiging naar natuurkundige verklaringen.

Met dit boek ben ik niet klaar. Ik zie het als een levensopdracht. Op dit moment 70% gelezen.

Poel, Claire-Louise Bennet, Koppernik, 2023****

Van gek naar gekker. Was het vorige boek al vreemd, dan mag Bennet voor mijn part de titel van premier van het ‘Gekke Absurdistan’ krijgen. Zomaar. Niet zomaar. Nooit heb ik zoveel gelachen (zelfs luidop) met wat deze schrijfster beschrijft in een zeer directe stijl. Soms zo herkenbaar dat je achterover valt en soms zo vreemd dat je je als lezer op een andere planeet waant. Weg en weer en ver van alles en soms dichtbij. Maar de aandacht van de auteur over de details die je vergeet in onze haast is een leerles in aandacht voor alles wat leeft en beweegt. Het leven zoals het is. Simplistisch ingewikkeld. Neem nu het eten van een banaan. Vul daarover zinnig drie bladzijden. Het intimistische doet wat denken aan Proust (die van de Madeleintjes). Of hoe een vaatwasmachine werkt. Of hoe mensen aan je deur staan en eigenlijk die potten en planten die daar staan met afgrijzen bekijken en toch niets zeggen.

Een raar boek. Geen complot. Geen plot. Dus geen climax behalve als je de tussen de regels leest wat zij bedoelt. Soms ook vrij herkenbaar. Soms absoluut niet. Een boek dat je meeneemt op een rare reis tussen droom, daad en realiteit. Veel korter van stof dan ‘Solenoïde’ (zie recensie hierboven).

Van haar is ook nog ‘Kassa 19’. Zelf nog niet gelezen. Misschien wacht ik nog twee weken. Te veel is nooit goed. Alhoewel...